سفر به بخش تاریخی کاغذ کنان شهرستان میانه/ دیار آهوها مسافران را فرامیخواند
وجود دره‌های عمیق و صخره‌های بزرگ و مناظر زیبای طبیعت به‌خصوص انواع مختلف گونه‌های جانوری، بخش کاغذکنان را به یکی بهترین نقاط گردشگری شهرستان میانه تبدیل کرده است و در ایام عید پذیرای میهمانان و گردشگران مختلفی از اقساط نقاط کشور می‌باشد.
به گزاش پایگاه اطلاع رسانی میانه نیوز، منطقه کاغذ کنان یکی از بخش‌های شهرستان میانه در استان آذربایجان شرقی است، این بخش از اوایل دوره اسلامی تا دوره مغول شهری آباد و یکی از شهرهای قدیمی آذربایجان بوده است و اگر در ایام عید قصد سفر به آذربایجان را دارید حتماً به شهر تاریخی کاغذ کنان هم سری بزنید.
کاغذ کنان از دوره سلجوقیان تا حمله مغول ازنظر تجاری معروف بوده است و (خونا) و (خونج) نام‌هایی هستند که تا قرن ششم و اوایل قرن هفتم به این شهر اطلاق می‌شده است.
یاقوت حموی جغرافی‌دان و تاریخ‌نویس مشهور در قرن هفتم در مورد بخش کاغذ کنان نوشته است نوشته است: "چون در آنجا کاغذ به کاغذ کنان معروف است". تا خرابی شهر کاغذ کنان در قرن هفتم هجری، این شهر ولایتی مستقل از ولایات آذربایجان بود و در دوره مغول نیز به‌صورت مستقل اداره می‌شد و به قول حمدالله مستوفی در نزهه القلوب حقوق دیوانی کاغذ کنان پنج هزار دینار بود.
منطقه حفاظت‌شده کاغذ کنان
منطقه حفاظت‌شده کاغذ کنان با مساحت ۵۰۶۲۴ هکتار در بخش کاغذ کنان، در جنوب شهرستان میانه قرار داشته و در سال ۱۳۹۰ از وضعیت شکارممنوع به منطقه حفاظت‌شده ارتقاءیافته است.
این منطقه از نظر واحدهای ژئومورفولوژی دارای سه واحد کوهستانی، تپه‌ای و دشتی بوده و رودخانه قزل‌اوزن به‌عنوان زیستگاه آبی نه تنها آب موردنیاز وحوش را تأمین می‌نماید بلکه به‌عنوان یک خرد زیستگاه در داخل منطقه حفاظت‌شده کاغذ کنان قرار دارد.
پوشش گیاهی: از مهم‌ترین گیاهان منطقه حفاظت‌شده کاغذ کنان می‌توان به خشخاش، علف پشمکی، سیر کوهی، گاوزبان، زرد پیاز، انواع یونجه، فستوک گوسفندی، آویشن، کلاه میرحسن، جو وحشی، علف گندمی، پونه، کاکوتی، اسپرس، میخک، بومادران، بابونه، سیاه تلو، زرشک، قره میخ، آلوچه وحشی، نسترن، شیرخشت، قره تیکان، چاکلانقوش، ازگیل، بید، دوشان آلماسی، گلابی وحشی، بلوط و زبان‌گنجشک اشاره نمود.
گونه‌های شاخص جانوری: گونه‌های شاخص جانوری منطقه حفاظت‌شده کاغذکنان اعم از پستانداران شامل پلنگ، کل و بز، آهو، سیاه‌گوش، خرس قهوه‌ای، گربه وحشی، کفتار، رودک، تشی، راسو، جوجه‌تیغی، سمور سنگی، شنگ، گراز، گرگ، روباه، خرگوش، سنجاب زمینی، خفاش نعل اسبی مدیترانه‌ای و انواع مختلفی از جوندگان می‌باشند.
سرشماری ۱۶۸ آهو در منطقه حفاظت‌شده کاغذ کنان
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان میانه در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، اظهار داشت: سرشماری جمعیت پستانداران شهرستان میانه توسط کارشناسان محیط‌زیست و مأموران اجرایی گارد محیط‌زیست شهرستان در آذرماه ۹۴ انجام‌شده است.
امیر قاسم‌زاده، هدف از این کار را برآورد جمعیت پستانداران دانست و افزود: کسب اطلاع از تغییرات جمعیتی حیوانات نسبت به سنوات گذشته، بررسی عوامل تهدید و نقاط قوت مناطق و شناسایی مناطق مستعد برای ارتقای سطح حفاظتی و شناسایی زیستگاه‌های مناسب و مستعد به منظور احیای جمعیت گونه‌های متنوع پستاندار است.
وی تصریح کرد: در منطقه کاغذ کنان شهرستان میانه گونه‌های آهو، کل و بز سرشماری می‌شوند و اگر مأموران محیط‌زیست شهرستان در مسیر با گونه‌های دیگر مواجه شوند نسبت به ثبت آمار آنان نیز اقدام می‌کنند.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست میانه، با اشاره به اینکه سرشماری پلنگ در منطقه کاغذ کنان فقط با دوربین‌های تله‌ای امکان‌پذیر است، اذعان داشت: با توجه به مخفی‌کاری پلنگ، مشاهده مستقیم آن در طبیعت بسیار دشوار است.
این مقام مسئول در ادامه با اشاره به سرشماری گونه‌های آهو در منطقه حفاظت‌شده کاغذ کنان شهرستان میانه، گفت: در حاضر طبق سرشماری‌های انجام‌شده در سال جاری، حدود ۱۶۸ رأس آهو در این منطقه وجود دارد که نسبت به سال قبل ۴۰ رأس جمعیت گونه آهو در این منطقه افزایش‌یافته است.
وی افزود: آمار کل و بز در شهرستان در سال قبل حدود ۸۰ رأس بود که امسال به علت نامساعد بودن هوا و وجود مه در زیستگاه این حیوان فعلاً آماری از تعداد آنها در سال جاری تهیه نشده که تا یک هفته آتی اعلام می‌شود.
قاسم‌زاده در مورد وضعیت حضور پرندگان مهاجر در برخی از سدهای شهرستان میانه، تصریح کرد: اردک سبز و بسیاری از انواع اردک‌ها ازجمله پرندگان مشاهده‌شده در سدهای شهرستان هستند.
پل پردلیس
پل پردلیس بر روی رودخانه قزل اوزن واقع است. این پل دارای ۹ دهنه بوده که طاق چهار دهنه آن خراب‌شده است. عرض دهنه اول از سمت جنوب تقریباً هفت متر، دهنه دوم هشت متر، و دهنه سوم نه و نیم متر است. این پل دارای پنج پایه سنگی است که با آهک و ساروج ساخته‌شده است.
پل زیبا و تاریخی پردلیس معبر کلیه کسانی بود که در جهت شمال و جنوب به هر دلیلی از اردبیل می‌گذشتند. بسیاری از سیاحان و مأموران و مسافران داخلی و خارجی که از ایران به قفقاز و روسیه می‌رفتند و یا از آن سرزمین‌ها به ایران می‌آمدند ناگزیر از این پل، که در خاک کاغذ کنان یا خونج قرار داشت، می‌گذشتند.
آدام اولئاریوس که در سال ۱۰۴۷ هـ. ق همراه هیئت نمایندگی پروس (آلمان) از طریق روسیه و شهر اردبیل راهی پایتخت ایران بود در مورد پل پردلیس می‌نویسد: در دهم فروردین پس از صرف نهار به طی طریق ادامه دادیم (سفیر بروگمان توانست سوار بر اسب شود) به تاروس که ایرانی‌ها در اینجا آن را پردلیس می‌نامند رسیدیم.
پیش‌ازاین به دره عمیق که کف آن زمین نامناسب و بدی بود فرود آمدیم. این مکان گویا قرارگاه دزدان و آدم کشان باشد که برای مسافران خطری بزرگ از روبه‌رو به پایین سرازیر می‌شود چنانچه پی ببرند که مسافران قادر به ایستادگی چندانی نیستند در محل مناسبی هجوم خود را به قافله آغاز می‌کنند در کف دره رودخانه قزل‌اوزن جریان دارد که آب آن کف‌آلود بود و با سرعت زیاد به‌مانند تیری از میان تخته‌سنگ‌های کوه به پایین سرازیر می‌شد آب رودخانه سفید و زلال است و ازاین‌جهت به زبان طالشی آن را اسپروت می‌نامند. بر فراز رود پلی زیبا از خشت پخته ساخته‌اند که دارای نه دهانه است.
آدام اولئاریوس در سال ۱۶۳۷ م. از این پل تصویری تهیه‌کرده است این پل که به‌طور افقی درزمینه وسط تصویر کشیده شده بر روی رودخانه قزل‌اوزن قرار دارد و بر روی آن کاروان هیئت نمایندگی آلمان مشاهده می‌گردد که از طرف راست به چپ پل را طی می‌کند. از تاریخ دقیق احداث این پل که در قرون سوم و چهارم هجری وجود داشته اطلاعی در دست نیست. این پل در دوره صفویه به دستور شاه‌طهماسب اول تعمیر یا تجدید بناشده است.
پل پردلیس بااینکه یکی از آثار ارزشمند تاریخی آذربایجان شرقی است که عظمت و زیبایی آذربایجان به‌خصوص بخش کاغذ کنان را به رخ گردشگران نوروزی می‌کشد.
شهر سوخته کاغذ کنان
با ۸۰ هکتار وسعت در دو کیلومتری قسمت غربی شهر آقکند و در کنار جاده آقکند شیرین بلاغ قرار دارد. این شهر معرف ادوار مختلف فرهنگی و تمدنی از هزاره قبل از اسلام تا قرون میانه اسلامی می‌باشد. قطعات سفال‌های شکسته در این منطقه به چشم می‌خورد.
جمال ترابی طباطبایی در کتاب آثار باستانی آذربایجان این محوطه باستانی را بانام سفال‌های کاغذ کنان معرفی می‌نماید او در کتاب خود چنین می‌نویسد: در مجاورت آثار مذکور تپه خاکی مخروطی شکل موسوم به قلعه که در میان بعضی مردم به کلیسا شهرت یافته وجود دارد. تمام سفالینه‌های موجود در آن و یا سفال‌هایی که از حفره‌های مختلف (مانند لانه حیوانات و یا کندوکاو حفاران غیرقانونی) بیرون ریخته همه منسوب به سده‌های اواخر قبل از میلاد و دوره‌های اشکانی و ساسانی است.
این محوطه باستانی به‌طور جدی مورد مراقبت قرار نمی‌گیرد و حفاری‌های غیرمجاز از طرف سوداگران در این منطقه رخ می‌دهد. احداث شهرک صنعتی در نزدیکی این محوطه نیز باعث لطمه به آن می‌شود.
قلعه سنگی کاغذکنان (داش قالا)
قلعه سنگی (داش قالا) در منطقه کوهستانی شمال کاغذ کنان نزدیک به دره رودخانه قزل‌اوزن قرار دارد. وجود دره‌های عمیق و صخره‌های بزرگ اطراف، آن را به‌صورت دژ طبیعی نفوذناپذیری درآورده است. این قلعه که به‌صورت یک روستا درآمده، در زمان‌های گذشته قلعه سنگی بوده است.
با استقرار ترکمانان سعدلو در کاغذ کنان این محل به یک مرکز نظامی تبدیل شد و در سال ۱۱۷۲ هـ. ق، محمدخان سعدلو حاکم کاغذ کنان و خلخال حصارهایی در پایین قلعه و اطراف آن احداث کرد.
محمدحسن خان سعدلو در سال ۱۲۰۳ هـ. ق، ساختمان و برج‌هایی بر این قلعه افزود؛ این قلعه چندین بار در معرض خطر و محاصره مهاجمان قرار گرفت. در سال ۱۱۷۳ هـ. ق کریم‌خان زند به کاغذ کنان حمله آورد و محمدحسن خان سعدلو را در آنجا محاصره کرد.
محمدحسن خان پس از یک ماه تحمل محاصره سرانجام تسلیم کریم‌خان شد. این قلعه را نیروهای ذوالفقار خان افشار خمسه نیز در سال ۱۱۹۴ هـ. ق محاصره کردند در جنگی که درگرفت ذوالفقار خان شکست خورد و قلعه از محاصره قوای او به درآمد.
این پرتگاه یکی از مناظر فوق‌العاده بخش کاغذ کنان میانه می‌باشد و بر روی آن قلعه سنگی وجود دارد. نکته‌ی هیجان‌انگیز قلعه این است که مسافران نوروزی می‌توانند خود را معلق بر بلندای یک پرتگاه رؤیایی احساس کرده و از یک هیجان ناب لذت ببرند.
سد تاریخی قاضی لو
سد قاضی لو مربوط به اوایل دوره قاجار و در شهرستان میانه، بخش کاغذ کنان، روستای قاضی لو واقع‌شده است. این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۴۳۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این سد بر روی "آغکند چای" بناشده و برای رسیدن به آن، باید چند صد متری از جاده‌ای خاکی که موازی با "آغکند چای" به آقکند می‌رسد را پیمود.
تاجی مرتفع و کم ضخامت، تعبیه دریچه تخلیه و ساختاری هندسی، از ویژگی‌هایی این سد هستند که نظر گردشگرانی را که به منطقه سفر می‌کنند، جذب می‌کند.
گزارش از محمد زینالی
