سوم شهریور سیاه ، سالروز تهاجم قوای متفقین ؛ بازخوانی گزیده اسناد میانه در جنگ جهانی دوم
مقدمه
از پیامدهایی نکبت بار حضور متفقین در خلال جنگ جهانی دوم در ایران را ، آزار واذیت شهروندان ایرانی ، هرج و مرج ، تورم ، دزدی ، قحطی، بحران غذایی در تمام نقاط کشور تا سوء رفتار ، اغتشاش، هتک حرمت و جنایات متعدد سربازان متفقین میتوان نام برد.
بحران غذا و آذوقه ضروری مورد مصرف مردم تا حدی پیش می رود که نخست وزیر در طی نامه بتاریخ 12/2/1321 به اطلاع وزیر مختار کشور می رساندکه چنانچه برنج اهالی تهران، مشهد ، همدان و کرمانشاه و تبریز از رشت و مازندران و یا روغن و تخم مرغ از میانه و زنجان و کرمانشاه حمل نشود، بدیهی است که این نقاط بواسطه نداشتن برنج در تنگی خواهند افتاد و امکان تامین احتیاج اهالی تهران از این جهت مقدور نخواهد بود.
ناوگان انگستان به سوی بندر شاهپور (بندر امام فعلی) یورش برده و کشتی های ایرانی را هدف توپ هایش قرار داد. نیروهای ارتش شوروی نیز از سه جهت و در سه ستون وارد خاک ایران شد.ستون اول از محور جلفا در جهت تبریز حرکت می کرد.ستون دوم از راه آستارا به سوی بندر پهلوی(بندر انزلی فعلی) و رشت به پیشروی پرداخت.ستون سوم به ناحیه مرزی شمال شرقی خراسان هجوم برد و شهرهای شمالی را یکی پس از دیگری تصرف کرد.در این تهاجم مراکز مهمی مانند تبریز و مشهد و شهرهای ساحلی دریای خزر تحت اشغال ارتش شوروی در آمدند.روز سوم شهریور نیروی دریایی شوروی در دریای خزر ، بندر انزلی را به گلوله بست. قوای انگلیس از دو جهت به سمت ایران پیشروی کرد.یک ستون از راه خانقین وارد ایران شد و از طریق کرمانشاه و همدان خود را به قزوین رساند.ستون دوم از راه عراق به ناحیه جنوب غربی خوزستان هجوم آورد.عملیات دریایی انگلیس بیشتر در بندر شاهپور صورت گرفت و هشت فروند کشتیهای متوقف در بندر به دست قوای انگلیسی افتاد.نیروهای هوایی هم چند نظامی را در اهواز بمباران کرد.
ستاد جنگ در اعلامیه‌ای در طی تلگرافهای رسیده از نقاط مختلف کشور ، از حمله هوایی به شهرهای آذربایجان میانه ،تبریز ، خوی ، اهر ، ارومیه ، ماکو ، بناب و سایر نقاط ایران خبر میدهد. این اعلامیه تلفات غیرنظامیان را سنگین ، ولی تلفات نظامیان را اندک گزارش میدهد.اردلان استاندار استان سوم یعنی آذربایجان در تلگرافی به وزارت کشور در تاریخ پنجم شهریور از حمله هواپیماهای شوروی به تبریز با بمبهای کالیبر سنگین خبر میدهد.در این تلگراف آمده است که سه بمب ساعت 8 عصر روز سوم شهریور عمارت استانداری را تا حدود زیادی تخریب کرده ، با وجود مقاومت در صوفیان در مقابل مهاجمین ، ناگریز بطرف آذرشهر و مراغه عقب نشینی مینمایند. برای خرابی پل میانه صدمن بمب افکنده اند، ولی خراب نشده است.چون روس ها نیم ساعت بعدازظهر وارد شهر (یعنی تبریز) شده بودند ، واسطه با شهر ممکن نگردید.بعضی از روسای ادارات هم گرفتار شده بودند بخارج شهر آمده بودند.فرمانده لشکر 15 اردبیل به بستان آباد آورده شد و بطور محرمانه بازجویی شده ، با عده خود بطرف میانهخواهند آمد.
اردلان در گزارشی دیگر به وزارت کشور در تاریخ ششم شهریور از وضعیت اسف بار آذربایجان اظهار نگرانی میکند و بعرض می رساند که: چند هواپیمای روسی میدان فرودگاه شهر تبریز را بمباران کرده، روسها وارد مرند شده، وضعیت نان شهر خوب نبوده و گندم بقدر کفایت در انبار نیست.قسمت اعظم اهالی از شهر بیرون رفته، بطرف باسمنج و دهات اطراف متواری می شدند. نداشتن خوابار شهروندان موجب نگرانی است.چون اطلاع رسید که بمباران هواپیماها قسمتی از راه ها و پل ها را خراب کرده ، برای بازدید وضعیت تا میانه آمده، هرجا بمب افکنده شده بود بوسیله ماموران اقدام باصلاح شد (و از میانه از تبریز کسب اطلاع نموده ، تلگرافخانه تبریز اظهار داشت که از محل توقیف فرمانده لشکر اطلاعی ندارد و از محل روسها هم اطلاعی نیست.)
در ادامه تلگراف آمده است: ظهر سه شنبه چهارم شهریور از میانه بطرف تبریز مراجعت کردیم، در راه دیده شد هرکس از اهالی وسیله داشته از شهر خارج و بطرف میانه و تهران می آیند.چون وسایل رابطه با شهر قطع و قسمت موتوریزه روسها بطرف بستان آباد پیشرفت می کرد و ورود بشهر ممکن نبود. ناگریز به میانه آمده ، شب شده بود و کسی در تلگرافخانه نبود.
تلگرافهای شخص استاندار وقت آذربایجان بیانگر برنامه ای وسیع از تهاجم نیروهای شوروی به آذربایجان میدهد.در ادامه تلگرافهای واصله به وزارت کشور ، جز اوضاع وخیم از شهر و روستاهای های مختلف آذربایجان همچون تبریز ، میانه ، مرند ، میاندوآب، جلفا، خوی ،مراغه، اردبیل ، باسمنج همچون اعدام روستائیان ، سرکوب ، توقیف و کشتار شهروندان بیگناه و صدها اعمال جنایتکارانه بدون هیچ دلیل قانونی مدارکی بدست نمیاد .
گزیده اسناد میانه در جنگ جهانی دوم
استعلام در مورد وابستگی جغرافیایی ((میانه))
سوء رفتار نظامیان هندی در ((میانه))
وزرات امور خارجه در پاسخ نامه ی واصله از اداره کل شهربانی به وزارت کشور در تاریخ 7/3/1323 مبنی بر سوء رفتار نظامیان هندی در میانه نسبت به ابراهیم نام فرزند محمد به اطلاع می رساند که اقدام لازم نزد سفارت کبرای انگلیس به عمل آمده است.
تیراندازی در توقفگاه اتومبیل های شوروی در ((میانه))
در 26 اوت 1944 در شهر میانه در محل توقف قطار اتومبیل های شوروی شخص ناشناسی مشاهده و فورا به او اخطار گردیده از این جا دور شود.پس از چندی همین شخص مجددا خود را به اتومبیل ها نزدیک نموده و دوباره از طرف رئیس ((کانوا)) به زبان فارسی به او اخطار گردید که نزدیک شدن به اتومبیل ممنوع است . شخص ناشناس رفت ، ولی پس از چند دقیقه ای برای دفعه سوم به اتومبیل ها نزدیک شد و خود را سوار یکی از آنها نمود.یکی از مستخدمین نظامی ((کانوا)) برای اخطار قبلی تیری انداخت و بعدا با تیر دوم سر شخص ناشناس را مجروح کرد.پس از این که مجروح به مریض خانه میانه حمل گردید ، خود را قاسم نصیری معرفی نمود.
متمنی است قدغن فرمایند مراتب را مورد بازجویی قرار داده و برای جلوگیری از این گونه پیش آمدها مامورین وزارت کشور به اهالی تذکر بدهند بدون پروانه از نزدیک شدن به کامیونهای شوروی و جاهائیکه نیروی شوروی توقف دارند، مخصوصا نقاطی که مامورین شوروی اخطار میکنند کسی نزدیک نشود.
در پایان ، امید است این نگاشته هم چون ندایی از مظلومیت این خطه از ایران عزیز در گوش تاریخ و صحیفه ی روزگار بماند.
منابع:
1. تصویر، اشغال ایران در جنگ جهانی دوم، ویکی پدیا
2. بهروز قطبی ، گزیده اسناد جنگ جهانی دوم در ایران، تهران،اطلاعات،1381
3. بیات، مسعود، زنجان در جنگ جهانی دوم، تاریخ روابط خارجی،زمستان 1385 شماره 29
4. تبرائیان،صفاءالدین،ایران در اشغال متفقین،تهران،موسسه خدمات فرهنگی رسا،چاپ اول،1371
5. ملک یزدی ، محمدخان ،ارزش مساعی ایران در جنگ ،کتابخانه موسسه اطلاعات،دی ماه 1324
6. الهی، همایون،اهمیت استراتژیکی ایران در جنگ جهانی دوم،مرکز نشر دانشگاهی،تهران، انتشارات پیام نور، چاپ سوم،1369
7. صالحی،محمد نقی،پی آمدهای اشغال ایران توسط متفقین در جنگ جهانی دوم،رشد آموزش تاریخ، تابستان 1390 شماره 43
