فراگشتی در آداب و رسوم مردم شهرستان میانه - عزاداری ماه محرم(1)

فراگشتی در آداب و رسوم مردم شهرستان میانه

مراسم عزاداری ماه محرم در میانه(قسمت اول)

مقدمه و تاریخچه:
عزاداری برای شهدای کربلا، پس از شهادت امام حسین(ع) و 72 تن از یارانش مرسوم شد. در چهلمین روز واقعه کربلا، جابرابن عبدالله انصاری، صحابی پیرنابینا، به کربلا آمد و بر سر تربت پاک ابا عبدالله(ع) و سایر شهدا به ندبه و نوحه خوانی پرداخت. با قیام مختار ثقفی به خونخواهی شهدای کربلا، مجالس عزاداری گسترش یافت. در همه حال دوست داران اهل بیت مراسمی در نهان یا آشکار و به یاد آنان برگزار می کردند.
در زمان سلسله ایرانی آل بویه، در بغداد مراسم عزاداری رسمیت یافت. بنا به روایت ابن کثیر شامی در "احسن القصص" معزالدوله احمد ابن بویه در سال 352 هجری در بغداد دستور داد در دهه اول ماه محرم دکان ها را ببندند و مردم لباس عزا بر تن کنند و به تعزیه سید الشهداء بپردازند. این رسم تا اوایل سلطنت طغرل سلجوقی در بغداد و شهرهای دیگر ایران معمول بوده است. سقوط حکومت خلفای بنی عباس به دست هلاکوخان مغول فرصت بیشتری به شیعیان داد تا به سوگ شهدای کربلا بنشینند.
از قرن نهم به این سو مجلس عزاداری توسعه یافت و همان گونه که قبلاً یاد شد شعرا و نویسندگان و گویندگان در منقبت و مراثی آل عبا آثاری ارائه دادند. با نگارش کتاب "روضه الشهداء" پایه "روضه خوانی" گذاشته شد.
با رسمیت یافتن مذهب تشیع در زمان صفویه مجالس عزاداری با شکوه و عظمت خاصی برگزار می شد. چنانکه بسیاری از سیاحان و کارگزاران خارجی مثل شاردن، تاورنیه، اولیارئوس و دیگران در آثار خود به این موضوع اشارات وافی و کافی دارند.(بیهقی،حسینقلی: پژوهش و بررسی فرهنگ عامه ایران. انتشارات آستان قدس. ص56)
در دوره قاجاریه با فرارسیدن ماه محرم، تهران و سایر شهرهای ایران تبدیل به یک عزاخانه واقعی می شد و در تهران کوچک آن روز بیش از 200 مجلس سوگواری ترتیب می یافت و در میان حرم و اندرون شاهان نیز در برگزاری اینگونه مجالس عزا و شرکت در آن چشم هم چشمی و رقابت های شدید وجود داشت. دربار ناصری برای آنکه معتقدات خود را بیشتر در انظار جلوه دهد تکیه دولت را برپا کرد.(آزاد،حسن : پشت پرده های حرمسرا. انتشارات انزلی ص 414)
آنچه از کتب تاریخی و سایر مورخین ایرانی و خارجی در دسترس می باشد حکایت از برگزاری این مراسم در طول حکومت قاجاریه در میان دارد و شاهان این سلسله در ظاهر علاقه زیادی از خود نسبت به مراسم مذهبی نشان داده و در اجرای آن آزادی کامل به مردم می دادند.
در عصر پهلوی در اوایل حکومت رضاخان مراسم ماه محرم با شکوه و عظمت خاصی برگزار می شد و حتی خود رضاخان در هیئت های مذهبی حاضر و به اجرای مراسم مذهبی می پرداخت، ولی پس از محکم کردن پایه های حکومت خود اعتنای کمتری نسبت به مراسم مذهبی نموده و تضییقاتی در نحوه اجرای آن صادر می کرد.
در دوره محمدرضا شاه پهلوی این قید و بندها برای هیئت های مذهبی بیشتر و حتی در اواخر حکومت پهلوی حضور هیئت های عزاداری در معابر عمومی و خیابان ها در دو سه روز آخر دهه اول ماه محرم امکان پذیر بود و مردم تا هفتم ماه محرم فقط در حسینیه ها و تکایای محل خود به عزاداری می پرداختند و دولت فقط روز عاشورا را تعطیل رسمی اعلام می کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مردم در اجرای مراسم مذهبی آزادی کاملی داشته و هرسال بر تعداد هیئت های عزاداری اضافه شده و مردم بخصوص نوجوانان با شوق فراوان در این مراسم شرکت می کنند که امید است این حضور هرچه بیشتر با آگاهی از اهداف و انگیزه این قیام الهی توأم گردد.

مراسم عزاداری ماه محرم در میانه

آغاز مراسم عزاداری در میانه حدود یک ماه مانده به ماه محرم و با جنب و جوش جوانان آغاز می شود. نوجوانان و جوانان هر محله با تجمع و برگزاری مراسم "حُرُندی" نسبت به جمع آوری پول و چیزهای دیگر مانند قندوچای اقدام می نمودند.
اجرای مراسم حرندی به این صورت بود که چند نوجوان بیدق کوچکی در دست می گرفتند و به یکایک خانه ها مراجعه نموده و این عبارتها را می خواندند :
حرندی های حرندی ، یُک دیبینه سُرُندی، الله بیر اوغول وئرسین، ینگیل قوشاق دستیه.کمک های غیر نقدی جمع آوری شده به هیئت عزاداری محل تحویل داده شده و با کمک های نقدی " منار " درست کرده و آن را در وسط میدان و یا محوطه روبازی که در محل وجود داشت در زمین چال می کردند. تیر چوبی بلند و باریکی تهیه می شد و پس از بریدن شاخ وبرگها و صاف و هموار کردن سطح آن پارچه سیاهی برسر آن می بستند و آن را به شکل بیدق درمی آوردند که به آن منار می گفتند. قبل از ورود برق به شهرها، در میانه برای روشنایی معابر در چند ظرف مقداری نفت سیاه می ریختند و فتیله ای قرار می دادند. فتیله را روشن کرده در گوشه و کنار میدان قرار می دادند و در واقع این مشعل ها تنها روشنایی معابر و میادین بود. بعدها با رونق گرفتن نفت سفید از فانوس و در این اواخر از روشنایی برق استفاده می شد. شبها بعد از نماز، مراسم "شاخسی" (شاه حسین) را اجرا می کردند. نحوه تشکیل دسته های شاخسی نیز بدین ترتیب بود که افراد محل از پیر و جوان با دست چپ کتف همدیگر را می گرفتند و در دست راست نیز معمولاً چوب دستی گرفته و دسته ای طولانی تشکیل می دادند و یک نفر بعنوان میاندار در وسط قرار می گرفت و با گفتن کلماتی مانند "شاخسی" که دسته جواب می داد "واخسی" (وای حسین) و میداندار می گفت : "تشنه" در جواب می گفتند: "عباس" و .... که این کلمات معمولاً با صدای بلند و با حرکات منظم پا همراه بوده و جلوه خاصی به دسته عزاداری می داد. دسته با انجام این اعمال به دور منار می چرخید و تا پاسی از شب ادامه می یافت. هر روز دسته های مختلف بعنوان محله های شهر بعنوان میهمان به محله های دیگر می رفتند و در کنار هم به عزاداری می پرداختند البته گاهی هم بین دسته یک محله با دسته محله دیگر درگیری و حتی زدوخورد پیش می آمد.

مأخذ :
فراگشتی در آداب و رسوم مردم شهرستان میانهپایان نامه کارشناسی آقای قربانعلی میرزایی و خانم مهین حاتمی(تابستان 1377)