تحلیلِ پیشنهاد شورای شهر و برخی شهروندان به نمایندگان بر اساس نظریه «رانت و رانت جویی»

تحلیلِ پیشنهاد شورای شهر و برخی شهروندان به نمایندگان بر اساس نظریه «رانت و رانت جویی»

یاور احمدپور ترکمانی

واقعیت این است که نمایندگان و برنامه های توسعه ای آنها، که با حسن نیت طراحی شده اند، به قاعده عقل سلیم، محترم بوده و شهروندان پاسخ مناسبی به این نیات باید بدهند. ولی واقع امر این است که برای پیشرفت منطقه حسن نیت به تنهایی کافی نیست و از این نظر است که علیرغم احترام به این حسن نیت ها، شورای محترم شهر و برخی از شهروندان اقدام به تعیین زمان مشخصی برای هر کدام از نمایندگان شده اند تا رانت حاصل از رقابت سالم نمایندگان برای اخذ امتیاز فرمانداری نصیب نماینده ای شود که ضمن تخصیص وقت برای برنامه و اهداف منتخب خود (در این مورد خاص فرمانداری ترکمنچای)، نتایج پیش بینی شده را نیز به همراه آورد. رانت حاصل از رقابت سالم بین نمایندگان می تواند به عنوان بهترین ابزار انگیزه عمل کند و باعث تحقق امری شود که پیشرفت منطقه میانه هم به لحاظ اشتغال هم به لحاظ اخذ اعتبار هم به لحاظ امکان برای رشد سرمایه گذاری و غیره به آن بستگی خواهد داشت. در این خصوص اشاره مختصری به رانت و رانت جوی می کنم تا برای خواننده محترم روشن شود که گزینه پیشنهادی شورای شهر در قالب مفهوم «رانت» سالم بهترین ابزار است و این ابزار با مفهوم «رانت جویی» به عنوان ابزاری منفی و عقب نگه دارنده منطقه فاصله زیادی دارد و حتی حادث شدن رانت جویی ثمرات عکسی به همراه خواهد داشت.

حساسیت شورای شهر و برخی از شهروندان نسبت به سازوکار رقابت عادلانه نمایندگان قابل ستودن است. در صورت عدم ترسیم زمینه رقابت سالم بین نمایندگان توسط شورای شهر، هزینه اجتماعی برای ترکمنچای و منطقه مطرح می شد. به این صورت که رفاه منطقه میانه و به خصوص ترکمنچای فدای منافع خواص می شد. شورای شهر و برخی از شهروندان قاعده بازی ایی را طراحی کرده که امتیازات ویژه و نفع گروه خاصی تضمین نمی شود بلکه نفع عموم و اکثریت مردم در آن قابل تعریف و پیگیری است.

اگر برای شخص خاصی، عدم تحقق فرمانداری، نسبت به حالتی که فرمانداری ترکمنچای به دست دیگری گشوده شود، مزیتش زیاد باشد و بتواند در آینده توجیهات عام پسند ولی خلاف واقع را برای مسائلی را که در راه تحقق فرمانداری بود ارائه دهد، در این صورت می تواند به هزینه عموم مردم منطقه، از عدم تحقق فرمانداری، بهره برداری کند. پس هر نوع عملی از طریق بر انگیختن گروه های متشکل برای اعمال فشار، یا تحت تاثیر قرار دادن افکار عمومی برای متقاعد کردن یا ناگزیر کردن عموم مردم به عدم پذیرش پیشنهاد کار شده و منطقی شورای شهر، نوعی رویه برای رانت جویی است که نتایج و ثمرات ان خلاف رانت از طریق رقابت سالم است. در نمونه های زیر مفهوم رانت بیشتر گشوده می شود. از این نظر رقابت سالمی که شورای شهر در بین نمایندگان از طریق مقرر کردن زمان مجزا برای هرکدام از انها برای اخذ فرمانداری انجام داده اند، بهترین راه برای تضمین منافع هر دوی نمایندگان و مردم است و مطمئناً هم نمایندگان و هم مردم بر طبق منطق باید تقبل چنین پیشنهادی را به جان بخرند.

باید بین رانت جویی و رانت تفاوت قایل شد. در بحث فرمانداری «رانت جویی» در واقع نوعی تلاش و تخصیص منابع (بیشتر از نوع انسانی) برای دستیابی به منافع غیر متعارف حتی به هزینه عدم تحقق فرمانداری می تواند جلوه کند. در چنین فرایندی شخص خاص یا گروه ذینفع، بجای آنکه با رقابت عادلانه و برابر و از همه مهمتر رقابتی که در راستای منافع جامعه در دستیابی به امتیاز فرمانداری باشد، به اعمال نظرهایی برای تحت تاثیر قرار دادن شهروندان متوسل می شود.

ولی در رقابت سالم در قالب مفهوم «رانت»، نمایندگان در راه کسب امتیاز برای عموم (یعنی فرمانداری) و امتیاز برای شخص خود (برای نمایندگان محترم این امتیاز در تضمین آرای دور بعد می تواند جلوه کند و از نظر شهروندان هم این مسئله مهمی است که به نتیجه ها جواب مثبت دهند و روند پیشرفت در دور آتی را برای منطقه تضمین کنند)، التزام و تعهد به قواعد عادلانه رقابت و بازی را دارند. در قالب مفهوم «رانت»، نظام پاداش دهی اقتصادی و اجتماعی به نمایندگان، خوب عمل می کند و دستاوردهای نمایندگان (به صورت تضمین رای دور بعد)، بهمراه دستاورد برای عموم مردم (در قالب اخذ امتیازات عمومی) جلوه می کند. ولی در رانت جویی، اخذ امتیازات نمایندگان در قالب تضمین رای، به صورت حذف امتیازات عموم (مثلا به خطر انداختن کسب یک کالای عمومی) جلوه می کند. در رانت جویی، ما ناظرِ هزینه های تحمیل شده به جامعه هستیم ولی در رقابت سالم برای کسب رانت، امتیازات داده شده به جامعه تضمین می شود.

خلاصه اینکه، امتیازاتی را که نمایندگان از طریق رقابت سالم و از محل رانت مر بوط به تخصیص زمان و فعالیت خود خواهان آن هستند به عنوان ابزار مشوق  عمل می کند و منافع هر دوی نمایندگان و ساکنان منطقه را در پی دارد.