پیش بینی تحولاتی در منطقه ترکمنچای مشروط به تحقق فرمانداری آن

پیش بینی تحولاتی در منطقه ترکمنچای مشروط به تحقق فرمانداری آن

یاور احمدپور ترکمانی

برنامه ریزی فضایی، به مفهوم هدفمندی در بهره برداری بهینه از تلفیق سه عامل انسان، فضا و فعالیت در کشورهای مختلف به ویژه بعد از جنگ جهانی دوم عمومیت یافته است.

در رویکرد آمایش سرزمین این سوال مطرح می باشد که مناسب ترین نقطه جغرافیایی برای سرمایه گذاری کجاست؟ بدیهی است که اقتصاددانان مناسب ترین محل را برای سرمایه گذاری آن محلی معرفی نمایند که بیشترین رشد را داشته باشد. لیکن از نقطه نظر راهبردهای توسعه ملی که متضمن توجه و اتکاء به استراتژی های امنیتی کشور از یک طرف و حفظ یکپارچگی و تمامیت ارضی کشور از سوی دیگر بوده و رسالت جلوگیری از تبعیض و فراهم نمودن زمینه های رشد و تعالی آحاد جمعیت کشور به عهده دولت می باشد، اتخاذ راهبردهای کلان و بلندمدت آمایشی به عنوان سند بالا دست فعالیت ها در بخش های مختلف اقتصادی و اجتماعی، موضوعی اجتناب ناپذیر است.

برنامه ریزی مبتنی بر استعدادهای مناطق و جلوگیری از تبعیض و مقابله با فقر و محرومیت و ایجاد رشد و توسعه ظرفیت های منطقه ای در اقصی نقاط سرزمین ملی، از جمله وظایف دولت ها در طراحی این سند بالا دست برنامه های توسعه می باشد.

در ایران فرآیند 50 ساله برنامه ریزی نشان می دهد که ابتدا با رویکرد مهندسی به تدوین برنامه های توسعه اقدام گردیده است و سپس رویکردی اقتصادی و سرانجام به رویکرد برنامه ریزی توجه شده است و این مراحل که قاعدتاً سیر تکاملی می پیموده است به برنامه ریزی آمایش سرزمین منتهی گردیده است.

در سال 1354 با تغییر نام مرکز مطالعات و تحقیقات بهره وری از سرزمین، مرکز آمایش سرزمین در سازمان برنامه و بودجه (سازمان مدیریت و برنامه ریزی) شروع به کار نمود و از طریق مهندسین مشاور سیتران (فرانسه) اقدام به اجرای طرح مطالعات آمایش سرزمین شد که نتایج آن در 48 جلد گزارش، قبل از انقلاب اسلامی تنظیم و تدوین گردید.

در سال 1365 مرحله دوم مطالعات آمایش سرزمین توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی شروع و نتیجه آن در 24 جلد آماده و ارایه گردید و سرانجام بر اساس مفاد برنامه سوم توسعه نیز پیش نویس دیگری با رویکردهای بلندمدت و سازماندهی فضایی فعالیت های اقتصادی و استقرار جمعیت تنظیم و ارایه شده است.

آمایش سرزمین، به مفهوم شناسایی فضای قلمروهایی است که با تلفیق آنها، توزیع ارادی و مطلوب فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در بلندمدت و با هدف بهره برداری بهینه از آنها امکان پذیر می گردد.

آمایش، اسم مصدر مشتق شده از آمودن و آمائیدن به معنی آماده کردن، مستعد کردن و آراسته کردن است و در واقع آمایش سرزمین رابطه انسان با فضای زندگی و فعالیت های انسان به منظور بهره برداری منطقی از تمام امکانات برای بهبود وضعیت مادی و معنوی که در یک قلمرو وجود دارد را تنظیم می نماید.

بدین ترتیب آمایش سرزمین عبارت خواهد بود از برنامه ریزی به مفهوم بهره برداری عقلایی از امکانات، منابع و استعدادهای مختلف. 

همچنین سازمان فضایی، سیمای کلی و چگونگی پراکنش و اسکان جمعیت و توزیع استقرار و ساختار اقتصادی و اجتماعی و کنش های متقابل بین آنها را مشخص می سازد.

در شکل گیری سازمان فضایی کشور، عوامل مختلف و متعدد ارادی و غیر ارادی موثر واقع می شوند. عوامل غیر ارادی آن دسته از عوامل هستند که اراده انسان در شرایط کنونی نقش تعیین کننده ای در ایجاد، تغییر و تحول اساسی آنها نداشته اند که به دو گروه جغرافیای طبیعی- کوه، دریا، رودخانه، کویر و. . .- و جغرافیای تاریخی- نواحی ای که در حاشیه جاده ها مثل جاده ابریشم واقع می شوند، یا برخی مناطق واجد شرایط تاریخی مذهبی و اماکن متبرکه هستند- طبقه بندی می گردند و عوامل ارادی نیز به ساختار اقتصادی و شیوه بهره برداری از زمین، چگونگی ایجاد قطب ها و کانون های توسعه و ایجاد محورهای و زیرساخت ها و زیربناهای توسعه مرتبط می باشند.

در مورد فرمانداری ترکمنچای لازم به ذکر است که، رویکرد دولت ها به ایجاد قطب و کانون های توسعه در مقیاس های مختلف و سرمایه گذاری در محورهای توسعه از قبیل توسعه شبکه های راه های زمینی، خطوط انتقال نیرو و انرژی و احداث مراکز صنعتی و توجه خاص به امور زیربنایی برخی از مناطق، در بستر زمان زمینه های استقرار جمعیت و انواع فعالیت های اقتصادی را فراهم آورده است. در ترکمنچای، فراهم دید این زیرساخت ها و امکانات در صورت تحقق فرمانداری سرعت بیشتری می گیرد و زمینه های استقرار جمعیت و تسریع در احداث کارگاه های تولیدی صنعتی و کشاورزی را باعث می گردد. در صورت تحقق فرمانداری، منطقه نسبت به قبل مستعدتر شده و بهره برداری از منابع موجود با تجهیزات بهتر صورت می گیرد و وضعیت معیشت و زیست برای ساکنان آن بهبود می یابد. همچنین در سایه تحقق فرمانداری ترکمنچای:

انصراف از مهاجرت تعداد قابل توجهی از ساکنان بخش و بازگشت نسبت قابل توجهی از مهاجران قبلی صورت می گیرد.

درنتیجه بند قبلی،  نسبت جمعیت بزرگتری را در مقایسه با مساحت بخش در خود جای می دهد و تراکم جمعیت زیاد می شود.

نسبت شاغلین بخش کشاورزی به خاطر حضور صنایع کشاورزی و بهبود امکانات در مقایسه با قبل، زیاد می شود.

نسبت شاغلین بخش در حوزه صنعت زیاد می شود.

به نسبت شاغلین بخش خدمات افزوده می شود.

به خاطر توسعه کشاورزی از لحاظ امکانات رو به رشد تکنولوژی، ارزش افزوده کشاورزی نسبت به قبل افزوده می شود.

درصد و ارزش افزوده کارگاه های صنعتی زیاد می شود.

می توان با برنامه ریزی و تخصیص بودجه، از هدر رفت منابع آب در منطقه کاست و راندمان آن را بالا برد.

امکانات عمومی و فرهنگی و علمی در مقایسه با قبل، افزایش می یابد.

سهم بخش در تولید ملی افزایش می یابد.

در سایه همه اینها، از یک طرف دولت هزینه ای از بابت مهاجرت ساکنان بخش به شهرهای بزرگ که به پدیده حاشیه نشینی چنگ می زنند، متحمل نمی شود چرا که انصراف از مهاجرت روستایی زیاد می شود و از سوی دیگر انصراف از مهاجرت و  فعالیت جامعه روستایی و بخش کشاورزری در روستا ها و شهر های کوچک، امنیت غذایی و استقلال ملی را رقم می زند.